THE GIOI GIAI TRI
•—◦—⊙—◦—• Với nghệ thuật kiến trúc đáng kính nể cùng hiểu biết sâu sắc về thiên văn và toán học, Maya thuộc số những nền văn minh Trung Mỹ cổ vĩ đại nhất. Tuy nhiên, ở đỉnh cao vinh quang khoảng năm 800 sau công nguyên, họ đột ngột rời bỏ quê hương lui vào sống bí ẩn. Các nhà nghiên cứu cho biết nguyên nhân là sự biến đổi khí hậu.
Ở thời kỳ thịnh vượng nhất, người Maya phân bố suốt từ bán đảo Yucatan của Mexico tới Honduras. Nhưng gần như ngay sau đó, xã hội gồm 15 triệu người của họ rút lui vào sống bí mật, bỏ lại đằng sau các thành phố hoang vắng, những con đường buôn bán trơ trọi, và các kim tự tháp khổng lồ bỗng chốc trở thành phế tích. Sự ra đi đột ngột này là một trong những bí ẩn khảo cổ lớn nhất.
Mới đây, các nhà khoa học Mỹ và Thụy Sĩ, đăng trên tạp chí Science, đã khẳng định rằng, một đợt khô hạn kéo dài, được đánh dấu bằng ba thời kỳ hạn hán cực kỳ khắc nghiệt đã chấm dứt nền văn minh Maya.
Giải thuyết về ảnh hưởng của khô hạn không phải là mới. Trầm tích được các nhà khoa học lấy lên từ một chiếc hồ trên bán đảo Yucatan vào năm 2001 đã cho thấy, một chuỗi những đợt hạn hán lớn trùng hợp với những lần biến động văn hóa đột ngột trong cộng đồng Maya. Tuy nhiên, nghiên cứu này cũng còn tìm ra được ảnh hưởng của con người tới môi trường, chẳng hạn việc phá rừng và xói mòn đất, và do đó, nó không phản ánh một “bằng chứng khí hậu chắc chắn”.
Trong nghiên cứu mới đây, các nhà khoa học đã xem xét trầm tích từ thung lũng Cariaco ở phía bắc Venezuela, nơi các dấu ấn khí hậu rõ ràng hơn hẳn. Khi xác định hàm lượng titan (phản ánh lượng mưa hàng năm) trong các lớp đất đá, họ phát hiện thấy có những mùa khô và mùa ẩm tương ứng với các tầng trầm tích khác nhau. Theo các nhà nghiên cứu, đã có 3 đợt hạn hán lớn xảy ra trong khoảng năm 810-910 sau công nguyên, mỗi đợt kéo dài gần một thập kỷ. Đồng thời trong suốt quá trình này là một xu hướng khô hạn kéo dài khó phát hiện hơn.
Thời điểm xuất hiện các đợt hạn hán lớn trùng hợp với thời kỳ suy thoái của nền văn minh Maya, và được phản ánh qua sự di cư của người dân khỏi các thành phố hoặc giảm bớt hoạt động xây dựng và chạm khắc đá. Theo nhận định của các nhà nghiên cứu, người Maya đặc biệt nhạy cảm với các đợt hạn hán kéo dài, vì khoảng 95% các trung tâm dân cư của họ sống phụ thuộc vào ao hồ và sông ngòi: những thuỷ vực chỉ cung cấp đủ cho hoạt động canh tác nông nghiệp và sinh hoạt khoảng 18 tháng.
Tuy nhiên, giả thuyết hạn hán vẫn chưa thuyết phục được một số nhà khảo cổ. Những người này tin rằng ảnh hưởng cộng hợp của việc dân số quá đông, một cuộc mưu sát tranh giành quyền lực giữa các nhà quý tộc, cơ sở kinh tế yếu ớt và một hệ thống chính trị không chấp thuận cho sự chia sẻ quyền lực này đã dẫn tới sự sụp đổ của người Maya.
Các giả thuyết khác lại cho rằng chính người Maya đã tự buộc tròng vào cổ mình, khi phá huỷ môi trường không thương tiếc, trong đó có việc phá rừng.
•—◦—⊙—◦—•